عوامل خطر و ایجاد سرطان روده

تغذیه

تحقیق در مورد یافتن ارتباط بین تغذیه و سرطان روده کار دشواری است. نقش بعضی از غذا­ها در ارتباط با سرطان روده مشخص نشده است. اما نقش بعضی از غذا­ها در سرطان روده معلوم گردیده است.

مصرف بیش از حد گوشت قرمز و فرآوری شده

بسیاری از مطالعات نشان دادند که مصرف بیش از حد گوشت قرمز و گوشت فرآوری شده خطر ابتلا به سرطان روده را افزایش می­دهد. تخمین زده می­شود که ۱۳% از سرطان­های روده در بریتانیا به دلیل مصرف زیاد گوشت قرمز و فرآوری شده بوده است. گوشت فرآوری شده به هر نوع گوشتی می­گویند که از مواد نگه دارنده برای حفظ آن­ها استفاده شده است و طعم دار شدند همچون گوشت­های کنسرو شده، ناگت مرغ، سوسیس. توصیه­ها بیان می­کنند که افرادی که در روز بیش از ۹۰ گرم گوشت قرمز و گوشت فرآوری شده مصرف می­کنند، باید مقدار آن را به ۴۰ گرم در روز کاهش دهند. بهتر این است که به جای گوشت قرمز از گوشت مرغ یا ماهی استفاده شود. 

مصرف کم فیبر­ها

مصرف کم غذا­های فیبری خطر ابتلا به سرطان روده را افزایش می­دهد. مصرف کم غذا­های فیبری مسئول ۳۰% از سرطان­های روده در بریتانیا است. توصیه می­شود برای افزایش مصرف فیبر­ها به موارد زیر توجه شود:

• مصرف برنج قهوه­ای، پاستا یا نان
• مصرف پاپ کرن کم کالری به جای چیپس
• مصرف بیشتر میوه و سبزیجات دارای مقادیر زیاد فیبر همچون نخود فرنگی و تمشک

کلسیم

کلسیم از طریق اتصال به  اسید­های صفراوی و کاهش تکثیر و افزایش مرگ سلولی در مخاط کلونی خطر ابتلا به سرطان کلورکتال را کاهش می­دهد. در مطالعات دیده شده است که جذب روزانه ۷۰۰ تا ۸۰۰ میلی گرم کلسیم شانس ابتلا به سرطان کلورکتال را به بزرگی ۲۲% کاهش می­دهد.

ویتامین D

ویتامین D به کمک مکانیسم­های ضدالتهابی شانس ابتلا به سرطان کلورکتال را کاهش می­دهد. نقص در جذب ویتامین D خطر ابتلا به بیماری­های روده­ای را افزایش می­دهد.

ویتامین B

افزایش جذب ویتامین B9 در کاهش خطر ابتلا به سرطان کلورکتال است. از طرف دیگر در افرادی که دچار جهش در ژن p53 هستند و توانایی جذب ویتامین B9 را ندارند، شانس ابتلا به بیماری سرطان کلورکتال افزایش پیدا می­کند. به علاوه ویتامین B6 به اندازه ۳۰ تا ۴۰ درصد شانس ابتلا به بیماری سرطان کلورکتال را کاهش می­دهد.

دیگر ترکیبات

در مطالعات مختلف خاصیت ضد سرطانی ترکیبات همچون سلیوم، بتا کاروتن، ویتامین A و ویتامین E گزارش شده است.

سبک زندگی

افزایش وزن و چاقی

چاقی یکی از عوامل ایجاد سرطان روده است که ۱۱% از سرطان­های روده در بریتانیا به دلیل چاقی یا افزایش وزن رخ می­دهد. چاقی به معنای این است که شاخص وزن بدن یا body mass index) BMI) بالاتر یا مساوی ۳۰ باشد. هنگامی که BMI بین ۲۵ تا ۳۰ باشد فرد دچار اضافه وزن می­باشد. شانس ابتلا به سرطان روده در افرادی که چاق هستند بیشتر از افرادی است که دارای BMI سالم هستند. در زنانی که BMI آن­ها بیش از ۲۹ کیلوگرم بر مترمربع است شانس ابتلا به سرطان کلورکتال ۵/۱ برابر افزایش پیدا می­کند. افرادی که BMI بین ۲۳ تا ۹/۲۴ کیلوگرم بر مترمربع، ۲۵-۴/۲۷ کیلوگرم بر مترمربع، ۵/۲۵ تا ۹/۲۹ کیلوگرم بر مترمربع و بیش از ۳۰ کیلوگرم بر مترمربع بودند در مقایسه با افرادی که دارای BMI کمتر از ۲۳ کیلوگرم بر مترمربع بودند به ترتیب شانس ابتلا به سرطان کلورکتال ۱۴%، ۱۹%، ۲۴% و ۴۱% افزایش پیدا می­کند.

فعالییت بدنی

به کمک فعالییت بدنی و داشتن تغذیه مناسب رسیدن به تعادل وزنی میسر است. اطلاعات موثقی وجود دارد که نشان می­دهد که افرادی که دارای فعالییت بدنی هستند، شانس کمتری را برای ابتلا به سرطان روده دارند. گزارش شده است که افرادی که دارای فعالییت فیزیکی هستند شانس ابتلا به سرطان کلورکتال به میزان ۲۰ تا ۳۰ درصد کاهش پیدا می­کند. تصور می­شود که فعالییت بدنی میزان انسولین و التهاب بدن را کاهش می­دهد.

سیگار کشیدن

سیگار کشیدن مسئول ۷% از سرطان­های روده است. افزایش خطر ابتلا به سرطان رابطه مستقیمی با تعداد نخ­های مصرفی سیگار در روز دارد. 

الکل

مصرف الکل خطر ابتلا به سرطان روده را افزایش می­دهد. تقریبا ۶% از سرطان­های روده­ای که در بریتانیا رخ می­دهد به علت مصرف الکل است. در افرادی که دارای مصرف سنگین الکل هستند خطر ابتلا به سرطان کلورکتال افزایش پیدا می­کند. در افرادی که بیش از دو لیوان الکل مصرف می­کنند شانس ابتلا به سرطان کلورکتال دو برابر می­شود. کاهش میزان ویتامین B9 و القای نامناسب متیله شدن DNA دو مکانیسم ممکن هستند که برای افزایش خطر ابتلا به سرطان کلورکتال توسط الکل پیشنهاد شده است.

سن

سرطان روده در افراد مسن شایع­تر است. بیش از ۴۰% از سرطان­های روده در بریتانیا در افراد ۷۵ سال یا بیشتر تشخیص داده شده است.

ژنتیک

زمینه فامیلی

شانس ابتلا به سرطان روده در افرادی که دارای فامیل درجه یکی (والدین، خواهر یا برادر، فرزند) هستند که دچار سرطان روده شده است نسبت به افراد دیگر بیشتر است. شانس ابتلا در صورتی که بیش از یک نفر از فامیل دچار سرطان روده شده باشد بیشتر است. از طرف دیگر فردی از افراد فامیل در سنین جوان­تر (زیر ۴۵ سال) دچار سرطان روده شده باشد،شانس خطر ابتلا به سرطان روده برای افراد فامیل بیشتر از دیگر افراد است. در صورت وجود زمینه فامیلی با پزشک خود مشورت کنید.

وضعیت وراثتی خاص

یک سری بیماری­ها یا سندرم­های وراثتی نادر در ارتباط با تغییر در یک ژن خاص شناخته شدند که داشتن فامیلی با این بیماری­ها شانس ابتال به سرطان روده را افزایش می­دهد. بیماری Familial Adenomatous Polyposis (FAP) یکی از این نوع بیماری­ها است که مسئول کمتر از ۱% از سرطان­های روده است. اگر بیماری FAP درمان نشود، فرد در سن ۴۰ سالگی به احتمال زیاد دچار سرطان روده می­شود. توصیه می­شود که در سن ۲۰ سالگی در افرادی که دچار FAP شدند عمل جراحی انجام شود. معمولا جراح قسمت کلون را برای جلوگیری از بروز سرطان روده جراحی می­کند. سندرم Lynch یا Hereditary non polyposis colon cancer )HNPCC) دیگر بیماری این دسته است که افرادی که دارای نقص ژنی خاص هستند، دارای شانس خطر ابتلا به سرطان روده و دیگر سرطان­ها را دارند. 

بیماری Crohn و Ulcerative Colitis

بیماری Crohn و Ulcerative Colitis بیماری­های مزمن روده هستند که به دلیل التهاب روده رخ می­دهند. ابتلا به هرکدام از بیماری­ها خطر ابتلا به سرطان روده را افزایش می­دهد. 

داشتن سابقه سرطان

افرادی که ساقه ابتلا به سرطان روده را داشتند، دارای شانس بیشتری برای دچار شدن به سرطان روده هستند. همچنین افرادی که سابقه ابتلا به نوع دیگر سرطان بودند نیز دارای شانس زیاد برای ابتلا به سرطان روده هستند. عواملی که احتمال دارد شانس خطر ابتلا را افزایش دهند، تغییرات ژنتیکی و دارو­هایی هستند که برای درمان سرطان اول مورد استفاده قرار گرفتند. 

ژن‌­های خاص

تغییرات ژنتیکی خاص و تغییر در ژن خاص شانس ابتلا به سرطان روده را افزایش می­دهد. جهش  وتغییرات ژنتیکی از جمله جهش نقطه­ای، بازآرایی و متیله شدن جزایر CpG در ژن­های MLH1، MSH2، MSH6، PMS2 و EPCAM در ارتباط با سندرم Lynch هستند. تشکیل پلیپ­های روده­ای به واسطه­ی تغییرات ژنتیکی همچون بازآرایی و جهش نقطه­ای در ژن­های SMAD4، GREM1، MUTYH و POLE افزایش پیدا می­کند. تست­های ژنتیکی برای شناسایی تغییرات ژنتیکی و بررسی شانس خطر در افراد به تصمیمات درمانی کمک می­کند.

وضعیت پزشکی

دیابت

هنگامی که پانکراس به اندازه کافی هورمون انسولین ترشح نکند، فرد دچار دیابت می­شود. افرادی که دچار دیابت هستند، شانس بیشتری برای دچار شدن به سرطان روده را دارند.

سنگ صفراوی

خطر ابتلا به سرطان مقعد در افرادی که دارای سنگ صفراوی هستند نسبت به دیگر افراد بیشتر است. به علاوه در افرادی که سنگ صفراوی دارند خطر داشتن پلیپ­های کلون دو برابر افزایش پیدا می­کند.

Acromegaly

افرادی که دچار آکرومگالی هستند، بیشتر دچار سرطان روده می­شوند. آکرومگالی وضعیتی است که غده­ی هیپوفیز به مقدار بیشتری هورمون­های رشد تولید می­کند که منجر به رشد بیش از اندازه استخوان­ها به ویژه استخوان­های صورت می­شود. 

پلیپ­های خوش خیم در روده

تشکیل توده­هایی در روده به اسم پلیپ (polyp) یا آدنوما (adenoma) تومور­های سرطانی نیستند. اما این توده­ها این قابلیت را دارند که در دراز مدت به سمت سرطانی شدن پیش بروند. افزایش خطر ابتلا به سرطان روده با تعداد و اندازه این توده­ها رابطه معناداری دارد. توده­های آدنومایی، توده­های شایع­تری نسبت به پلیپ­ها هستند. حدود یک سوم از افراد دنیا حداقل یک پلیپ در سن ۶۰ سالگی دارند. 

محیط

پرتو­ها

حدود ۲% از سرطان­های روده به دلیل در معرض قرار گرفتن جلو پرتو­ها بوده است. بعضی از این موارد به دلیل پرتو درمانی و باقی افراد به دلیل عکس برداری با پرتو X و CT scan بوده است. 

عفونت­ها

داده­هایی وجود دارد که از ارتباط سرطان روده با عفونت ناشی از هلیکوباکتر پیلوری خبر می­دهند. این باکتری باعث زخم­های معدوی می­شود.

دارو­ها

از دارو­هایی که تاثیر مثبت بر روی کولیت­ها و پلیپ­های روده­ای داشتند می­توان به آسپیرین (Aspirin)، سلوکوکسیب (Celecoxib) و سولینداک (Sulindac) اشاره کرد.

تاریخ آخرین به روز رسانی: ۴ خرداد ۱۳۹۹

منابع:

Bowel Cancer. Available from HERE

Ross A, Rusnak C, Weinerman B, Kuechler P, Hayashi A, MacLachlan G, et al. Recurrence and survival after surgical management of rectal cancer. American journal of surgery. 1999 May;177(5):392–۵.